CHANDRAYAN 3 મિશનનું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઈ ગયું છે. દેશ આ ઐતિહાસિક લોન્ચની આતુરતાથી રાહ જોઈ રહ્યો છે. ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) તેને 14 જુલાઈએ લોન્ચ કરશે.
ચંદા મામા દૂર કે,..બાળપણથી આપણે ચાંદા મામાની વારતાં, ગીત સાંભળતાં આવ્યા છીએ, એ ચાંદામામા જે આકાશમાં આપણી સૌથી નજીકનો ગ્રહ છે. પરંતુ વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટીએ ચાંદામામાં અનેક રહસ્યો છૂપાયેલા છે. આ ચાંદામામાને સર કરવા માટે આપણા ઇસરોનું સૌથી મોટું મિશન ચંદ્રયાન-3નું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઇ ગયું છે. ભારત માટે આ ચંદ્રયાન મિશન કેમ આટલું મહત્વનું છે, આ મિશન સફળ થતાં વિજ્ઞાનિકોને શું જાણકારી મળશે, અગાઉ એક મિશન કેમ નિષ્ફળ રહ્યું હતું. આ તમામ વાતનો જવાબ તમને આ આર્ટિકલમાં મળી જશે.
Contents
શું છે ચંદ્રયાન-3 મિશન?
ચંદ્રયાન-3 મિશન એ ઈસરોના ચંદ્રયાન-2 મિશનનું ફોલો-અપ મિશન છે. એટલે કે, છેલ્લી વખત જે ભૂલ થઈ હતી. તેને સુધારવા અને તેની સંભવિતતા દર્શાવવાનું એક મિશન. આ મિશન 75 કરોડનું છે. આ તસવીરમાં તમે ચંદ્રયાન-3નું લેન્ડર અને તેના સ્લાઈડરની ઉપર રોવર જોઈ શકો છો.
આ મિશનમાં શું જશે?
આ વખતે ચંદ્રયાન-3 મિશનમાં એક લેન્ડર અને એક રોવર જઈ રહ્યાં છે. ચંદ્રયાન-2ની જેમ આ વખતે ઓર્બિટર જઈ રહ્યું નથી. ઓર્બિટર એટલે કે જે ચંદ્રની આસપાસ ફરે છે. લેન્ડરનો અર્થ એ છે કે સ્પેસએક્સના રોકેટની જેમ જમીન પર લેન્ડ થશે તે ચતુર્થાંશ ઉપકરણ. તેની અંદર રોવર રાખવામાં આવશે. આ રોવર એટલે વૉકિંગ મશીન.
ચંદ્રયાન-2 ક્યાં જશે?
ઈસરોના વડા ડૉ. એસ. સોમનાથના જણાવ્યા અનુસાર, ચંદ્રયાન-2ની જેમ જ ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડરને પણ ચંદ્રના દક્ષિણ ગોળાર્ધ અથવા દક્ષિણ ધ્રુવની નજીક લેન્ડ કરવામાં આવશે. તેને કયા રોકેટથી લોન્ચ કરવામાં આવશે? ચંદ્રયાન-3 મિશનને GSLV-MK3 રોકેટથી અવકાશમાં 100 કિલોમીટરથી ઉપરની ભ્રમણકક્ષામાં લોન્ચ કરવામાં આવશે. આ રોકેટ લગભગ 6 માળની ઊંચી ઈમારત જેટલું ઊંચું છે. તે ત્રણ તબક્કાનું રોકેટ છે. તેનું વજન 640 ટન છે. તે પોતાની સાથે 4000 કિલોગ્રામ વજનના ઉપગ્રહને 37 હજાર કિલોમીટર ઉંચી જિયોસિંક્રોનસ ટ્રાન્સફર ઓર્બિટમાં લઈ જઈ શકે છે.
આ તે રોકેટ છે જેમાં ચંદ્રયાન-3ને ઉપરના ભાગમાં મૂકવામાં આવ્યું છે. આ લોન્ચિંગ હશે. તે જ સમયે, 8000 કિલોગ્રામ વજનના ઉપગ્રહને 160 થી 1000 કિમીની ઉંચાઈ સાથે લોઅર અર્થ ઓર્બિટમાં છોડી શકાય છે. ચંદ્રયાન-3 મિશનનું કુલ વજન 3900 કિલોગ્રામ છે. જેમાં પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ 2148 કિગ્રા છે. જ્યારે લેન્ડર મોડ્યુલ 1752 કિગ્રા છે. રોવરનું વજન 26 કિલો છે.
શું ચંદ્રયાન-3માં ઓર્બિટર જશે?
ચંદ્રયાન-3માં કોઈ ઓર્બિટર નથી. કારણ કે ISRO ચંદ્રયાન-2ના ઓર્બિટર દ્વારા ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડર-રોવરનો સંપર્ક કરશે. ISROનું ડીપ સ્પેસ નેટવર્ક લેન્ડર-રોવર પાસેથી ચંદ્રયાન-2 ઓર્બિટર દ્વારા અથવા સીધી લેન્ડર દ્વારા પ્રાપ્ત માહિતી મેળવશે.
આ મિશનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય?
1. ચંદ્રયાન-3 ના લેન્ડરના સુરક્ષિત અને નરમ ઉતરાણનું પ્રદર્શન.
2. ચંદ્રની સપાટી પર ચાલતું રોવર બતાવો.
3. લેન્ડર અને રોવરની મદદથી વૈજ્ઞાનિક તપાસ.
ચંદ્રયાન-3 ચંદ્ર પર જઈને શું કરશે?
1. ચંદ્ર પર પડતા પ્રકાશ અને કિરણોત્સર્ગનો અભ્યાસ કરશે.
2. ચંદ્રની થર્મલ વાહકતા અને તાપમાનનો અભ્યાસ કરશે.
3. ઉતરાણ સ્થળની આસપાસ ધરતીકંપની ગતિવિધિઓનો અભ્યાસ કરશે.
4. પ્લાઝમાની ઘનતા અને તેના ફેરફારોનો અભ્યાસ કરશે.
લેન્ડરમાં રોકાયેલ આધુનિક ટેકનોલોજીની તપાસ.
અલ્ટીમીટર: ઊંચાઈ માપવા માટે.
2. વેલોસીમીટર: ઉતરતી વખતે લેન્ડરની ગતિ માપશે.
3. ઘનત્વ માપન: ઉતરતી વખતે વાહનની ઝડપ, સંતુલન માપવાનો અર્થ થાય છે.
4. પ્રોપલ્શન સિસ્ટમ: લેન્ડરમાં ફીટ કરેલા થ્રસ્ટર્સની સફળતાની તપાસ કરવી.
5. નેવિગેશન, માર્ગદર્શન અને નિયંત્રણ: પૂર્વ-નિર્ધારિત સ્થાન પર યોગ્ય ઉતરાણ માટે દિશા, માર્ગદર્શન અને નિયંત્રણ સોફ્ટવેર તપાસવા.
6. હેઝાર્ડ ડિટેક્શન અને અવૉઇડન્સ: લેન્ડરમાં હેઝાર્ડ ટાળવાના ઉપકરણો ઇન્સ્ટોલ કરવામાં આવ્યા છે. ઉતરાણ દરમિયાન તેમને તપાસો. તેમજ તેમના અલ્ગોરિધમ્સ શોધવા.
7. ઉતરાણ લેગ મિકેનિઝમ તપાસી રહ્યું છે. આ વખતે ઓર્બિટરને બદલે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ જઈ રહ્યું છે. જે લેન્ડરને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જશે.
લેન્ડર-રોવર કેટલા દિવસ કામ કરશે?
ઈસરોના વૈજ્ઞાનિકોને આશા છે કે લેન્ડર-રોવર ચંદ્ર પર 14 દિવસ કામ કરશે. કદાચ આના કરતાં વધુ કે ઓછું કરો. કનેક્શન કેવી રીતે સ્થાપિત થશે? રોવર તેનો ડેટા ફક્ત લેન્ડરને મોકલશે. લેન્ડર રોવર અને તેનો ડેટા સીધો IDSN એટલે કે ભારતીય ડીપ સ્પેસ નેટવર્કનો સંપર્ક કરશે. કટોકટીની સ્થિતિમાં ચંદ્રયાન-2ના ઓર્બિટરનો સંપર્ક કરી શકાય છે. ચંદ્રની પરિક્રમા કરતું પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ IDSN સાથે સીધી વાત કરશે.
આ વખતે ઓર્બિટર કેમ નહીં?
પહેલી વાત એ છે કે ચંદ્રયાન-2નું ઓર્બિટર બેકઅપ માટે ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં હાજર છે. ઈસરોએ આ વખતે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ બનાવ્યું છે. રોકેટથી અલગ થયા બાદ તે ચંદ્રયાન-3ને ચંદ્રની ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જશે. તે હેબિટેબલ પ્લેનેટ અર્થ (શેપ)ની સ્પેક્ટ્રો-પોલરીમેટ્રીથી સજ્જ છે. આ મોડ્યુલ દ્વારા, ISRO અવકાશમાં નાના ગ્રહો અને એક્સો-પ્લેનેટની શોધ કરશે. આ સાથે તે એ પણ શોધી કાઢશે કે તેને ત્યાં રહી શકાય છે કે નહીં.
અત્યારસુધી દુનિયાના અનેક દેશોએ ચંદ્ર પર મિશન મોકલ્યા છે, જો કે ચંદ્રની ડાર્ક સાઇડ જેના વિશે હજુ અનેક રહસ્યો અકબંધ છે, જ્યાં હજુ માનવીની પહોંચ નથી, ત્યાં ઇસરોનું ચંદ્રયાન-3 પહોંચશે અને સંશોધનો કરશે. અહીં લેન્ડ થયા બાદ ચંદ્રયાન-3નું રોવર ચંદ્રમાની ધરતીની તસવીરો મોકલશે, ત્યાંની માટીની તપાસ કરશે, ચંદ્ર પર વાતાવરણ કેવું છે તેનો રિપોર્ટ આપશે, ચાંદની ધરતીનું કેમિકલ વિશ્લેષણ કરી ખનીજ અંગે વિસ્તૃત માહિતી મેળવશે.
ચંદ્રના બે ભાગ છે, જેમાં એક ભાગ પર હંમેશા પ્રકાશ રહે છે, જ્યારે એક ભાગ એવો છે જ્યાં સતત અંધારું રહે છે. ઇસરોનું આ મિશન અંધારાવાળી જગ્યા પર સંશોધન કરવાનું મિશન છે, આવું કરનારો ભાર એક માત્ર દેશ બનશે. ઇસરોનું ચંદ્રયાન-3નું લેન્ડર મિશન ચંદ્રયાન-2ની ક્રેશ સાઇટથી 100 કિમી દૂર ઉતરશે, ચંદ્રના આ ભાગમાં સૂર્યના કિરણો ત્રાસા પડે છે, જેથી આ જગ્યા પર તાપમાન માયનસ 180 ડિગ્રી સુધી પહોંચી જાય છે. આ જગ્યા પર પાણી મળવાની શક્યતાઓ વધી જાય છે.
આ વખતના મિશનમાં શું ખાસ છે ?
ઇસરોએ ચંદ્રયાન-2ની નિષ્ફળતા બાદ તેમાંથી ઘણું શીખીને ચંદ્રયાન-3 તૈયાર કર્યું છે. આ વખતે ચંદ્રયાન-3માં ઓર્બિટર નહીં હોય કારણ કે ચંદ્રયાન-2નું ઓર્બિટર હજુ પણ ચંદ્રની કક્ષામાં ચક્કર લગાવી રહ્યું છે. આ વખતે ઓર્બિટરની જગ્યાએ પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ લગાવવામાં આવ્યું છે. જે ચંદ્રયાન-3ના લેન્ડરના સોફ્ટ લેન્ડિંગ દરમિયાન નેવિગેશનમાં મદદ કરશે. ચંદ્રયાન-3 મિશનમાં મોડ્યુલના ત્રણ ભાગ છે.
- પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ – જે સ્પેસશિપને ઉડાળવાનો ભાગ હોય છે.
- લેન્ડર મોડ્યુલ – જે સ્પેસશિપને ચંદ્ર પર ઉતરાવાનો ભાગ છે.
- રોવર – આ ચંદ્રનો ડેટા ભેગો કરવાનો ભાગ છે.
આ વખતના ચંદ્રયાન-3 મિશનમાં વધુ સેન્સર, સોફ્ટવેરમાં બદલાવ કરવામાં આવ્યો છે. ચંદ્રયાન-3 પોતાની સાથે પ્રોપલ્શન મોડ્યુલ જેનું વજન 2 હજાર 148 કિલોગ્રામ છે. વિક્રમ લેન્ડર, જેનું વજન 1 હજાર 726 કિલોગ્રામ છે અને 26 કિલોનું રોવર પણ સાથે લઇ જશે. લેન્ડરની સાથે 4 પેલોડ પણ મોકલવામાં આવશે. તો છેલ્લે તમને જણાવી દઇએ કે ચંદ્રયાન-3ને લોન્ચ કરવા માટે LVM-3ની મદદ લેવામાં આવશે. ઇસરોનું આ એવું રોકેટ લોન્ચર છે જેમાં દરેક લોન્ચ સફળ રહ્યાં છે. LVM-3 ચંદ્રયાનના ઇન્ટ્રીગ્રેટેડ મોડ્યુલને પૃથ્વીની કક્ષા 170 કિમી x 36, 500 કિમી આકારના પાર્કિંગ ઓર્બિટમાં સ્થાપિત કરશે, ત્યારબાદ ચંદ્રયાન-3 પૃથ્વીની કક્ષામાંથી બહાર નીકળીને ચંદ્ર તરફ આગળ વધશે. એટલે સરળ ભાષામાં કહીએ તો ચંદ્રયાન ચાંદ તરફ સીધું જ નહીં પરંતુ વિવિધ સ્ટેજમાં ચંદ્ર તરફ આગળ વધશે.